Vitex agnus-castus L.
Niepokalanek mnisi jest krzewem z rodziny Verbenaceae, który występuje w rejonie Morza Śródziemnego i w zachodniej Azji, a w Polsce jest rośliną uprawianą. Posiada liliowoniebieskie, pachnące kwiaty zebrane w grona oraz owoce przypominające wyglądem owoce pieprzu. W warunkach naturalnych, niepokalanek może osiągać wysokość do 7 metrów. Już w Starożytnej Grecji był uznawany za remedium w schorzeniach kobiecych, natomiast w Średniowieczu stał się symbolem czystości i niewinności. Jego mielone nasiona były stosowane w klasztorach, jako przyprawa obniżającą libido u mężczyzn- stąd określenie: „pieprz mnichów”. Łacińska nazwa agnus pochodzi od słowa agnos, które można tłumaczyć jako święty i cnotliwy 1.
Surowcem wykorzystywanym w lecznictwie są owoce niepokalanka. Zawierają one olejek eteryczny, irydoidy glikozydowe, flawonoidy, diterpeny oraz kwasy tłuszczowe. Najistotniejszym składnikiem surowca są diterpeny. Badania farmakologiczne dowiodły, że substancje czynne zawarte w ekstrakcie z owoców niepokalanka wiążą się z receptorami dopaminergicznymi D2, znajdującymi się w przysadce mózgowej oraz podwzgórzu. Powoduje to zmniejszenie uwalniania prolaktyny, hormonu, którego zaburzona sekrecja wywołuje wystąpienie objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS)2. Do objawów tych zaliczane są m.in: bóle głowy, łatwe męczenie się, tkliwość piersi, bóle pleców, drażliwość a także zaburzenia koncentracji.
Do dnia dzisiejszego opublikowanych zostało wiele prac, które potwierdzają pozytywny wpływ niepokalanka na łagodzenie symptomów towarzyszących PMS 1.
Australijscy naukowcy przeprowadzili analizę danych pochodzących z 12 badań klinicznych, które oceniały efekty zastosowania ekstraktu z Vitex agnus- castus w leczeniu zaburzeń cyklu owulacyjnego. Ich wyniki wskazują na korzyści z zastosowania owoców niepokalanka w farmakoterapii zespołu napięcia przedmiesiączkowego oraz przedmiesiączkowego zaburzenia nastroju 3. W Pekinie zostało przeprowadzone wieloośrodkowe badanie kliniczne, w którym wzięły udział 202 kobiety w wieku rozrodczym. W wywiadzie potwierdzono u nich dolegliwości związane z występowaniem PMS. Uczestniczki zostały podzielone na dwie grupy (101 osób w każdej). Pierwszej grupie podawano codziennie tabletkę zawierającą wyciąg z owoców niepokalanka pospolitego, natomiast druga grupa zażywała placebo. Pacjentki stosowały terapię przez 3 pełne cykle owulacyjne. Po zakończeniu badania odnotowano wyraźne złagodzenie objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego w grupie stosującej wyciąg z niepokalanka 4.
W aptekach ekstrakt z Vitex agnus-castus jest dostępny w postaci różnych preparatów farmaceutycznych. Są nimi między innymi nalewki, wyciągi, tabletki oraz preparaty homeopatyczne.
Wrocławski Herbapol oferuje tabletki Castagnus, które zawierają wyciąg z niepokalanka i mogą być stosowane w zaburzeniach cyklu oraz zespole napięcia przedmiesiączkowego.
1 I. Podolak, S. Berdzik, Z. Janeczko, K. Łyszczarz-Caba: Vitex agnus castus w leczeniu dolegliwości związanych z zaburzeniami wydzielania prolaktyny, Farm. Pol., 2001, 7
2 E. Lamer-Zarawska, B. Kowal-Gierczak, J. Niedworok, Fitoterapia i Leki Roślinne, wyd. PZWL, Warszawa 2007, s. 404-406
3 M.D. van Die, H.G. Burger, H.J. Teede, K.M. Bone, Vitex agnus-castus extracts for female reproductive disorders: a systematic review of clinical trials, Planta Med. 2013;79(7)
4 He Z, Chen R, Zhou Y, Geng L, Zhang Z, Chen S, Yao Y, Lu J, Lin S, Treatment for premenstrual syndrome with Vitex agnus castus: A prospective, randomized, multi-center placebo controlled study in China, Maturitas. 2009;63(1)
