(Cynara scolymus L.)
Z pewnością dużo osób kojarzy łuskowate zielone kwiatostany, które pod nazwą karczochów spożywane są jako jarzyna o dużej wartości odżywczej. W Polsce warzywo mało doceniane, jest bardzo typowe dla kuchni włoskiej. Częścią jadalną karczocha jest jego „serce”, czyli mięsiste dno kwiatowe oraz dolna część kielicha.
Karczoch jest wieloletnią rośliną pochodzącą z Etiopii. Obecnie jest uprawiany w klimacie śródziemnomorskim Południowej Europy, Północnej Afryki oraz na Wyspach Kanaryjskich, jako uszlachetniona odmiana karczocha dzikiego. Już w Starożytnym Rzymie liść karczocha był używany w medycynie jako środek żółciopędny, moczopędny oraz poprawiający funkcjonowanie wątroby. Jednym z pierwszych autorów, który opisał właściwości karczocha był uczeń Arystotelesa – Tefrastus. Wzmianki na temat tej rośliny pojawiają się również w „Historii Naturalnej” Pliniusza Starszego 1,2,3.
Surowcem wykorzystywanym w lecznictwie jest świeży liść karczocha oraz jego ziele. Zbierane w okresie kwitnienia rośliny są następnie dokładnie suszone. Głównymi związkami aktywnymi pozyskiwanymi z surowców jest cynaryna oraz flawonoidy. Cynaryna wykazuje działanie żółciotwórcze oraz żółciopędnie. Flawonoidy (luteolina) obniżają poziom lipidów i cholesterolu we krwi. Ponadto ekstrakt działa ochronnie na miąższ wątroby. W publikacjach naukowych, coraz częściej pojawiają się doniesienia na temat działania antyoksydacyjnego ekstraktu z karczocha 4.
Badania kliniczne mające na celu udowodnienie oraz opisanie właściwości karczocha, były prowadzone już w latach 30. XX w. Jednym z większych badań, które objęło 417 osób zostało przeprowadzone przez Held i współpracowników. Pacjenci, którzy wzięli w nim udział zgłaszali objawy związane z zaburzeniami czynności pęcherzyka żółciowego oraz wątroby. Podawano im standaryzowany wyciąg z karczocha przez 4 tygodnie. Po tym czasie zmniejszenie dolegliwości oraz lepsze samopoczucie stwierdzono u ponad 80% badanych 5.
W 2000 r. opublikowano badanie, potwierdzające korzystne działanie wyciągu z karczocha na poziom cholesterolu. Wzięło w nim udział 143 pacjentów, u których zdiagnozowano hiperlipoprotenemię. Po 6 tygodniowej kuracji standaryzowanym wyciągiem z karczocha, zaobserwowano znaczny spadek poziomu cholesterolu całkowitego (18,5% w porównaniu do wyniku przed rozpoczęciem badania) oraz frakcji LDL (22,9% w porównaniu do wyniku początkowego) w grupie badanej 6.
Wyciąg z ziela karczocha jest składnikiem produktu leczniczego Raphacholin C oraz Cynarex. Oba leki tradycyjnie stosowane są w niestrawnościach, dolegliwościach trawiennych oraz zaburzeniach aktywności skurczowej pęcherzyka żółciowego. Cynarex może być również stosowany pomocniczo w hipercholesterolemii, jako środek obniżający poziom cholesterolu i trójglicerydów w surowicy krwi.
1 H. Strzelecka, J. Kowalski, Encyklopedia Zielarstwa i Ziołolecznictwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 218-219
2 O. Burdzenia, Karczoch (Cynara scolymus) roślina lecznicza i przysmak, www.lekwpolsce.pl (dostęp w dniu: 10.11.2015)
3 E. Lamer-Zarawska, B. Kowal-Gierczak, J. Niedworok, Fitoterapia i Leki Roślinne, wyd. PZWL, Warszawa 2007, s. 273-276
4 Herbal Medicine expanded comission E Monographs, s. 10-11
5 Held C. Artischocke bei Gallenwegsdyskinesien. Workshop “Neue Aspekte zur Therapie mit Choleretika [w:] Assessment report on Cynara scolymus L. folium, European Medicines Agency
6 Englisch W, Beckers C, Unkauf M, Ruepp M, Zinserling V. Efficacy of Artichoke dry extract in patients with hyperlipoproteinemia. Arzneimittelforschung 2000; 50(3):260-265 [w:] Assessment report on Cynara scolymus L. folium, European Medicines Agency
